Pieluszkowe zapalenie skóry (PZS) to jedna z najczęstszych chorób skórnych występujących u niemowląt i małych, używających pieluch, dzieci.
W myśl zasady, że lepiej zapobiegać niż leczyć, warto zwrócić szczególną uwagę na właściwą pielęgnację delikatnej skóry dziecka, a w przypadku pierwszych objawów podrażnienia, wdrożyć odpowiednie leczenie.
Pierwsza teoria dotycząca etiologii PZS pojawiła się na początku XIX wieku. Chorobę określano wówczas mianem ammoniacal dermatitis, uważano bowiem, że głównym czynnikiem sprawczym jest uwalniany z moczu amoniak, działający drażniąco na niezwykle delikatną skórę dziecka. W latach 20. XX wieku wysunięto hipotezę o wpływie Bacterium ammoniogenes, czyli bakterii rozkładających mocznik, na pojawienie się stanu zapalnego. Jednak kolejne badania i obserwacje doprowadziły do przekonania o wieloczynnikowej i bardziej złożonej etiologii choroby, a jako czynniki odpowiedzialne za rozwój PZS podano: wilgotność, tarcie, mocz i kał oraz Candida albicans. Obecnie w literaturze istnieje podział na pierwotne i wtórne pieluszkowe zapalenie skóry. Pierwotne PZS związane jest z drażniącym działaniem szeregu czynników, ale nie ma etiologii alergicznej czy zakaźnej, choć podkreśla się istotny udział szczepów Candida albicans. Natomiast wtórne to schorzenia o ustalonej etiologii, umiejscowione w okolicy pieluszkowej (np. alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, łuszczyca, potówki, liszajec zakaźny).
Zgodnie z dostępnymi danymi, PZS występuje u 30 proc. dzieci; 20 proc. wszystkich konsultacji pediatrycznych do 5. roku życia, dotyczy właśnie pieluszkowego zapalenia skóry.
Czym jest PZS?
Stanem zapalnym skóry w okolicy okołopieluszkowej, to jest: na wzgórku łonowym, w dolnej części brzucha, na udach, pośladkach i genitaliach. Pierwszym objawem choroby jest zazwyczaj zaczerwienienie i łuszczenie się skóry. Następnie pojawia się obrzęk, grudki, pęcherzyki i nadżerki. Dzieci odczuwają dyskomfort pod pieluszką, świąd, pieczenie, czasem ból. Mogą reagować na te objawy płaczem, zaburzeniami snu, ogólnym rozdrażnieniem. Jeśli w przebiegu choroby pojawiają się krostki i grudki – w zapaleniu mogą uczestniczyć wirusy, a miodowo-żółte strupy oraz pęcherzyki – bakterie. Najczęściej PZS rozwija się u dzieci między 7. a 12. miesiącem życia, ale może dotyczyć całego okresu pieluchowania dziecka. Jest taka sama częstość występowania u chłopców i dziewczynek. Warto też podkreślić, że pieluszkowe zapalenie skóry może wystąpić także u osób starszych, cierpiących na nietrzymanie moczu i kału, używających pieluchomajtek.
Czynniki sprzyjające rozwojowi PZS:
- wilgoć – skóra przebywająca długotrwale w wilgotnym, czy wręcz mokrym środowisku, ulega maceracji, a naturalna funkcja skóry, jako bariery ochronnej, zostaje upośledzona; wszelkie czynniki drażniące, alergizujące czy mikroorganizmy łatwiej przenikają przez skórę; ciepłe, wilgotne i na dodatek zasadowe środowisko jest idealnym miejscem do rozwoju Candida albicans
- interakcja między składnikami moczu i kału – mocznik zawarty w moczu jest rozkładany, przez ureazy pochodzące z kału, do amoniaku, następuje podwyższenie pH w obrębie pieluszki;
- zasadowy odczyn uaktywnia zawarte w kale enzymy-proteazy i lipazy, które drażnią skórę i osłabiają jej funkcję ochronną
- działanie na skórę sił tarcia – przesuwająca się po pupie pieluszka może powodować mechaniczne uszkodzenia skóry
- delikatna skóra dziecka – problem dotyczy szczególnie dzieci urodzonych przedwcześnie; wcześniaki mają tylko 2-3 warstwy w obrębie warstwy rogowej, a dzieci urodzone przed 23 t.c.
- często w ogóle nie mają tej warstwy – uszkodzenie tak niedojrzałej skóry jest niezwykle proste
- niedostateczna higiena skóry dziecka
- niewłaściwy dobór kosmetyków, pieluch, proszków czy płynów piorących
- długotrwała antybiotykoterapia – może doprowadzić do zaburzenia flory bakteryjnej jelit oraz namnażania drożdżaków
- biegunki, szczególnie przewlekłe
- wrodzone wady układu moczowego
Po pierwsze profilaktyka
Skóra dziecka, w szczególności noworodka, niemowlaka oraz wcześniaka, jest bardzo wrażliwa, podatna na podrażnienia. W sprawie pielęgnacji nie ma miejsca na kompromisy. Najważniejsza jest częsta zmiana pieluszek. Obecnie producenci popularnych jednorazówek zapewniają o wysokiej chłonności i długotrwałym odczuciu suchości w pieluszce. Rodzice wydłużają okresy między zmianami pieluch, często aż zostanie zmoczona do granic możliwości. Mimo iż dziecko może nie odczuwać, że ma mokro, pupa „przebywa” w wilgotnym środowisku, poddana jest działaniu wszelkich substancji drażniących nie tylko z moczu, ale także z samej pieluszki. Zaleca się, by pieluchy zmieniać co 2-4 godziny, a noworodkom nawet co godzinę. Pieluchy różnią się miedzy sobą składem chemicznym, przepuszczalnością powietrza, chłonnością. Jeżeli pojawią się zaczerwienienia, warto wypróbować inne pieluchy, uwzględniając także wielorazowe. Nowoczesne wielorazówki zapewniają dziecku uczucie suchości, nie muszą być wygotowywane, są wykonane z naturalnych, oddychających tkanin, takich jak bawełna, bambus, wełna.
Okolica okołopieluszkowa musi być delikatnie myta przy każdej zmianie pieluszki. Obecnie rodzice chętnie sięgają po jednorazowe chusteczki. Jednak ich skład chemiczny wielokrotnie przyczynia się do wysuszenia i podrażnienia skóry dziecka. Z pewnością bezpieczniejsze będzie mycie wodą z dodatkiem emolientu lub delikatnego płynu myjącego, przy użyciu miękkiej, bawełnianej myjki lub wacików. Warto by chusteczka czy zmoczony wacik/myjka były delikatnie ciepłe. Chusteczki przed użyciem warto ogrzać w dłoniach.
Przy okazji należy przypomnieć, by dziewczynki myć od okolic brzuszka w kierunku pośladków oraz, niezależnie od płci, nie unosić pupy dziecka, ciągnąc za nóżki do góry, ze względu na możliwość uszkodzenia bioderek. Warto by rodzice skorzystali z poradników czy wręcz konsultacji fizjoterapeuty w zakresie bezpiecznej pielęgnacji dziecka. W przypadku zmiany pieluch najlepsze będzie ułożenie przedramienia pod obydwoma nóżkami dziecka tak, by opierało na nim swoje podudzia. Dłonią chwytamy udo dziecka jak najbliżej stawu biodrowego i przesuwamy zgięte nóżki w kierunku brzuszka. Dodatkowo stosując ten sam chwyt obracamy dziecko na boki, by dokładnie oczyścić plecki, włożyć pieluchę.
Zmiana pieluchy jest doskonałym momentem do tzw. wietrzenia pupy. Dostęp świeżego powietrza ma niezwykle korzystny wpływ na skórę dziecka. Im częściej pozwalamy dziecku na przebywanie bez pieluszki, tym lepiej.
Każdorazowo przy zmianie pieluszki nakładamy na skórę preparat (krem, maść) o działaniu pielęgnującym i ochronnym. Warto świadomie wybierać kosmetyki, unikając w ich składzie barwników, dodatków zapachowych, parabenów itp. Obecnie odchodzi się od stosowania pudrów i zasypek, szczególnie zaś od łączenia ich z kremami i oliwkami.
Jedne z ostatnich badań podkreślają też wpływ diety dziecka na częstość występowania PZS. U dzieci karmionych piersią rzadziej występują zmiany zapalne pod pieluszką.
Gdy już wystąpi PZS…
…pierwsze, co należy zrobić, to przeanalizować sposób pielęgnacji dziecka, częstość zmian pieluchy, rodzaj używanych pieluch i kosmetyków i zastosować odpowiednie zmiany. Ważne by wybierać preparaty pielęgnacyjne zawierające alantoinę, pantenol, tlenek cynku, witaminę F, olej ze słodkich migdałów, masło karite, wąkrotkę azjatycką, oczyszczoną lanolinę (tabela). Gdy zmiany skórne są intensywne, pojawiają się krosty, pęcherze, grudki czy miodowo-żółte strupy konieczna jest konsultacja pediatryczna, a niekiedy także dermatologiczna. Jeśli zmiany zapalne są intensywne stosuje się krem zawierający 1% hydrokortyzonu. Nie są natomiast zalecane silne preparaty sterydowe, zwłaszcza fluorowane. Jeśli czynnikiem etiologicznym PZS jest Candida albicans, zaleca się smarowanie zmian preparatami z clotrimazolem, mikonazolem, nystatyną lub mupirocyną, która ma także działanie przeciwbakteryjne. Czasem konieczne jest połączenie sterydu z lekiem przeciwbakteryjnym lub przeciwgrzybicznym, czy miejscowe zastosowanie 2% roztworu eozyny. U dzieci powyżej 2. roku życia możliwe jest zastosowanie inhibitorów kalcyneuryny. Należy też pamiętać, by nie stosować u dzieci popularnych niegdyś preparatów na skórę z kwasem bornym. Badania dowodzą, że ma działanie toksyczne.
Dla dzieci podrażnienie skóry pod pieluszką to duży dyskomfort. Jako farmaceuci uświadamiajmy rodziców, że higiena to podstawa. A gdy już pojawi się PZS, pomóżmy im zweryfikować czy zabiegi pielęgnacyjne są wykonywane poprawnie i dobrać odpowiednią strategię terapeutyczną, by jak najszybciej przynieść małemu pacjentowi ulgę.
Bibliografia
1. Jaworek A.K., Jaworek M., Wojas-Pec A. : „Pieluszkowe zapalenie skóry jako problem dermatologiczny i pediatryczny. Część 1. Pierwotne pieluszkowe zapalenie skory”, Standardy Medyczne/Pediatria 2009; t. 6 , 566-570
2. Jaworek A.K., Wojas-Pełc A. Jaworek M., Żuber Z.: „Pieluszkowe zapalenie skóry jako problem dermatologiczny i pediatryczny. Część 2. Wtórne pieluszkowe zapalenie skóry-objawy skórne”; Standardy Medyczne/Pediatria 2009; t. 6 ,731-735
3. Piwowarczyk K., Ślugaj I. : „Kodeks leczenia twojego dziecka. Leki bez recepty 2009”, Warszawa 2008
4. Zawitkowski P. „Mamo tato co Ty na to?”, Warszawa 2012
5. „Standardy opieki medycznej nad noworodkiem w Polsce – zalecenia Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego pod redakcją prof. Marii Katarzyny Borszewskiej-Kornackiej; Warszawa 2015
6. http://pediatria.mp.pl/choroby/skora/61801,pieluszkowe-zapalenie-skory
7. http://pediatria.mp.pl/pielegnacja/52305,w-jaki-sposob-nalezy-pielegnowac-skore-okolicy-pieluszkowej
8. https://www.podyplomie.pl/mt_online/articles/22661
9. http://www.panacea.pl/articles.php?id=3304
